Co powinno znaleźć się w formularzu zgody?

Względem tego, co ma się znaleźć w treści formularza decyduje tak naprawdę cały system przepisów z zakresu prawa medycznego – w tym w szczególności przepisy ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz przepisy ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Z prawnego punktu widzenia odebranie od pacjenta zgody na zabieg jest czynnością o wiele dalej idącą i wysoce bardziej formalną niż złożenie jakiegokolwiek innego oświadczenia woli. Czynność ta ma zabezpieczać nie tylko interes pacjenta, lecz również interes lekarza. Należy podkreślić, że przeprowadzenie zabiegu bez zgody jest skodyfikowane w Kodeksie Karnym jako przestępstwo.

Podmioty lecznicze a formularze zgody

Podmioty lecznicze powinny ze szczególną starannością dbać o to, aby względem wszystkich wykonywanych procedur związanych z istotnym ryzykiem powikłań, takich jak zabiegi operacyjne, a także niektóre zabiegi diagnostyczne i terapeutyczne były stosowane formularze dotyczące wyrażenia zgody pacjenta na ich przeprowadzenie.

Szczególnego podkreślenia wymaga fakt, że o treści tychże formularzy decyduje wyłącznie dany podmiot leczniczy.

Jakie są wytyczne Ministra Zdrowia dotyczące udzielania informacji pacjentom?

Zgodnie z Obwieszczeniem Ministra Zdrowia z dnia 18 stycznia 2010 r. w sprawie standardów akredytacyjnych w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych oraz funkcjonowania szpitali, przed odebraniem pisemnej zgody na zabieg pacjentowi powinna być udzielona informacja (wskazują na to również przepisy ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty). Tym samym, cyt. Zgodnie z treścią Obwieszczenia (…): „Podstawą świadomego wyrażenia zgody jest uzyskanie zrozumiałej informacji. Informacja powinna dotyczyć:

• proponowanego sposobu leczenia,
• oczekiwanych korzyści,
  
• ryzyka,
  
• skutków odległych,
  
• oraz ewentualnych innych sposobów postępowania.”

Dalej Minister Zdrowia w Obwieszczeniu wskazuje, że cyt. „Pacjent powinien być również poinformowany o skutkach odmowy i niepodjęcia proponowanego leczenia czy diagnostyki. Z wyjątkiem sytuacji szczególnych (np. pacjent nieprzytomny), wyrażenie świadomej zgody warunkuje wykonanie określonego zabiegu lub procedury. Na formularzu zgody wymagany jest podpis pacjenta, jak również podpis lekarza, który udziela informacji. Zaleca się opracowanie pisemnej informacji dla pacjenta na temat wykonywanych zabiegów i procedur. Odmowę lub brak możliwości uzyskania świadomej zgody należy odnotować w historii choroby.”

Czy wszystkie informacje muszą zostać przeniesione na papier?

Powyższe nie oznacza, że całość informacji – ta udzielona słownie, w tym o zakresie (de facto katalogu) powikłań powinna zostać co do słowa przeniesiona na papier i odnotowana w treści formularza zgody. Z formularza powinno jednak wynikać to, że taka informacja została pacjentowi udzielona, może to nastąpić na przykład za pomocą formuły:

„oświadczam, że zostałem pouczony o możliwych zagrożeniach i powikłaniach mogących wystąpić podczas zabiegu.”

Istotnym jest aby na formularzu zgody prócz zgody pacjenta znajdował się również podpis lekarza udzielającego pouczenia terapeutycznego i odbierającego od pacjenta przedmiotową zgodę. Przepisy nie sankcjonują kwestii, czy obowiązkiem jest to aby pouczenia dokonywał ten sam lekarz, który następnie będzie przeprowadzał zabieg. Należałoby to jednak ocenić jako de facto pożądaną dobrą praktykę postępowania.

Jakie informacje zgodnie z przepisami prawa powinny być przekazane pacjentowi podczas odbierania zgody na zabieg?

Zakres informacji, które powinny być ponadto przekazane pacjentowi, zwłaszcza podczas pouczenia terapeutycznego podczas którego odbierana jest zgoda na zabieg regulują

Art. 9. ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta w brzmieniu:

1. Pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia.
2. Pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat, lub jego przedstawiciel ustawowy mają prawo do uzyskania od osoby wykonującej zawód medyczny przystępnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu, w zakresie udzielanych przez tę osobę świadczeń zdrowotnych oraz zgodnie z posiadanymi przez nią uprawnieniami.

Oraz

Art. 31. Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty:

1. Lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu.
2. Lekarz może udzielić informacji, o której mowa w ust. 1, innym osobom za zgodą pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego.
3. Na żądanie pacjenta lekarz nie ma obowiązku udzielać pacjentowi informacji, o której mowa w ust. 1.
4. W sytuacjach wyjątkowych, jeżeli rokowanie jest niepomyślne dla pacjenta, lekarz może ograniczyć informację o stanie zdrowia i o rokowaniu, jeżeli według oceny lekarza przemawia za tym dobro pacjenta. W takich przypadkach lekarz informuje przedstawiciela ustawowego pacjenta lub osobę upoważnioną przez pacjenta. Na żądanie pacjenta lekarz ma jednak obowiązek udzielić mu żądanej informacji.
5. Obowiązek lekarza, określony w ust. 1, dotyczy także pacjentów, którzy ukończyli 16 lat.
6. Jeżeli pacjent nie ukończył 16 lat lub jest nieprzytomny bądź niezdolny do zrozumienia znaczenia informacji, lekarz udziela informacji osobie bliskiej w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2020 r. poz. 849).
7. Pacjentowi, który nie ukończył 16 lat, lekarz udziela informacji w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego i wysłuchuje jego zdania.
8. Ilekroć w przepisach ustawy jest mowa o opiekunie faktycznym, należy przez to rozumieć opiekuna faktycznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

Czy pytania pacjenta powinny znaleźć się na formularzu?

Ponadto istotnym jest podkreślenie, że pacjent ma prawo zadawania pytań podczas pouczenia terapeutycznego, zaś lekarz ma obowiązek udzielenia na nie odpowiedzi. To również powinno znaleźć się w formularzu zgody na zabieg, np. poprzez formułę: „Oświadczam, że miałem możliwość zadawania pytań na które otrzymałem wyczerpujące odpowiedzi.”

Należy pamiętać o tym, że w przypadku wystąpienia następczych komplikacji lub powikłań u pacjenta w ewentualnym sporze sądowym w sprawie cywilnej lub karnej formularz na którym pacjent udzielił zgody na poddanie go danemu zabiegowi odgrywa bardzo często decydującą rolę.

Autor:

Radca prawny Patrycja Aleksandrowicz Okręgowa Izba Radców Prawnych w Kielcach

Warto wiedzieć:

• Czy lekarz może ponosić odpowiedzialność za swoje zmęczenie?
• Czym jest system no-fault?
• Czy szpital może rozwiązać umowę o pracę z lekarzem rezydentem?
• Braki kadry lekarskiej – czy można oddelegować lekarza na inny oddział?

Sprawdź ubezpieczenia dedykowane dla:

• Lekarzy i lekarzy dentystów
• Pielęgniarek i położnych
• Fizjoterapeutów
• Ratowników medycznych i ratowników KPP
• Innych zawodów świadczących usługi o charakterze medycznym
• Studentów kierunków medycznych