Czy test na COVID-19 jest obowiązkowy? Czy lekarz może odmówić udzielenia świadczenia?

Należy wskazać, iż zarówno przepisy prawa powszechnie obowiązującego jak i akty o charakterze niewiążącym – tu zwłaszcza wystąpienia w formie rekomendacji udzielonych na przykład przez Ministra Zdrowia lub Konsultanta Krajowego, nie regulują kwestii wprowadzenia obowiązku poddania pacjenta testowi PCR (ewentualnie antygenowego) przy przyjęciu w trybie planowym lub nagłym. Brak jest również podstaw do założenia, iż stanowi to ewentualną lukę w prawie.

Wymóg poddania się testowi na COVID-19 przez pacjenta przed przyjęciem do podmiotu leczniczego – co na to przepisy prawa?

W większości przypadków, na stronach internetowych podmiotów leczniczych jako wykonanie obowiązku informacyjnego względem pacjenta widnieje informacja dotycząca ewentualnego wymogu danego podmiotu co do poddania się testowi wraz ze wskazaniem instrukcji jego realizacji – w tym wskazania terminu w jakim powinien być on wykonany względem daty przyjęcia (za wyjątkiem przyjęcia w trybie nagłym). Wymóg wykonania testu nie znajduje podstawy prawnej, jednakże należy zaznaczyć, iż ma on oparcie w ogólnych zasadach udzielania świadczeń opieki zdrowotnej w tym zasady zachowania należytej staranności oraz stanowi de facto gwarancję dla ochrony zdrowia i życia pacjenta, innych osób przebywających w podmiocie leczniczym oraz wobec personelu.

Trzeba zaznaczyć, iż poniższe rozważania mają charakter niewiążący, służący przedstawieniu argumentacji przemawiającą za zasadnością stawiania wymogu realizacji testu oraz metodyki postępowania w przypadku odmowy poddania się przez pacjenta jego wykonaniu.

Wymóg przeprowadzenia testu na COVID-19 przez pacjenta w świetle Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty

Zgodnie z art. 4 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością. Należyta staranność dotyczy między innymi zaplanowania procesu leczenia, udzielanych świadczeń zdrowotnych na podstawie analizy aktualnego stanu zdrowia pacjenta oraz wszystkich zdiagnozowanych objawów i czynników ryzyka. Wobec tych przesłanek, za niewątpliwie konieczne należy zakwalifikować również informację na temat ewentualnego zakażenia COVID-19, które może mieć przede wszystkim wpływ na cały zaplanowany proces leczenia oraz zakładane efekty. Co więcej, wiedza na temat potencjalnego zakażenia jest tym bardziej istotna w aspekcie zapewnienia bezpieczeństwa wobec innych pacjentów danego podmiotu leczniczego jak i personelu medycznego. Oczywistym jest, iż poddanie się testowi PCR (lub ewentualnie antygenowego) jest decyzją jednostki, jednakże oddziałującą istotnie na stopień bezpieczeństwa innych osób – zwłaszcza w czasie trwającej pandemii (stan prawny względem ogłoszonego w kraju stanu epidemii nie uległ zmianie).

Personel medyczny jako gwarancja bezpieczeństwa pacjentów

Personel medyczny jest gwarantem bezpieczeństwa wobec wszystkich pacjentów danego podmiotu leczniczego i winien podejmować takie działania, które w żaden sposób nie będą rzutować na powstanie niebezpieczeństwa rozszerzania się stanu ilości zakażeń w danej jednostce.
Wymóg poddania się testowi PCR (lub antygenowego) jest uzależniony od decyzji kierownika danego podmiotu leczniczego – problematyka dotyczy zarówno oddziałów jak i izb przyjęć i szpitalnych oddziałów ratunkowych.

Czy pacjent może odmówić poddania się wykonania testu COVID-19 oraz czy podmiot leczniczy może uzależnić przyjęcie danego pacjenta od poddania się przez niego testowi?

Zgodnie z art. 16 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody.

Tak jak względem wprowadzenia przepisu regulującego obowiązek wykonania testu przy przyjęciu do podmiotu leczniczego, tak samo przepisy prawa jak i inne akty o charakterze niewiążącym nie regulują kwestii skuteczności prawnej odmowy udzielenia zgody na poddanie się wykonaniu testu.

Czy lekarz może odmówić udzielenia świadczenia pacjentowi, który nie poddał się testowi na COVID-19?

Wobec tego należy przyjąć o skuteczności przepisu art. 16 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Prawo do odmowy udzielenia zgody na wykonanie testu przysługuje pacjentowi zarówno przy przyjęciu w trybie planowym jak i nagłym. Jednakże pomimo możliwości odmowy udzielenia zgody przez pacjenta należy pamiętać o tym, iż na skutek tejże odmowy lekarzowi przysługuje prawo do odmowy udzielenia świadczeń, z jednym wyjątkiem:

Na zasadzie art. 38 ust. 1 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, o ile nie zachodzi przypadek, o którym mowa w art. 30, czyli sytuacji gdy zwłoka w udzieleniu świadczeń mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia.

Czy podmiot leczniczy może odmówić udzielenia świadczenia pacjentowi, który nie poddał się testowi na COVID-19?

Istotnym jest, iż podmiotowi leczniczemu nie przysługuje prawo możliwości odmowy udzielenia świadczenia opieki zdrowotnej, uprawnienie to przysługuje na podstawie ustawy zawodowej wyłącznie lekarzom. Toteż wobec braku takiego uprawnienia po stronie podmiotu leczniczego za nieskuteczne należy uznać stanowisko podmiotów leczniczych, które uzależniają udzielenie świadczeń zdrowotnych od wykonania testu. Prawo to przysługuje lekarzom. Jako, że prawo do odmowy udzielenia świadczenia jest uregulowane w akcie prawnym o charakterze powszechnie obowiązującym, nie jest wymagane aby informacja taka widniała w oficjalnych komunikatach podmiotów leczniczych, mimo to z całą pewnością pod względem organizacyjnym pozwoliłoby to na uniknięcie wielu nieprzyjemnych konfliktowych sytuacji oraz pozwoliłoby ustrzec się od ewentualnych skarg.

Jakie konsekwencje dla lekarza wiążą się w przypadku odmowy świadczenia pacjentowi, który nie podda się testowi na COVID-19?

W oparciu o powyższe należy podkreślić, iż w razie odmowy udzielenia zgody na poddanie się testowi przez danego pacjenta, lekarz ma prawo odmówić udzielenia świadczeń zdrowotnych, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia pacjenta. W sytuacji takiej odmowy, po stronie lekarza stoi obowiązek informacyjny względem pacjenta dotyczący przekazania listy placówek udzielających analogicznych świadczeń opieki zdrowotnej, do której pacjent może się zgłosić (istotnym jest w tym aspekcie brak zasady rejonizacji udzielania świadczeń zdrowotnych, za wyjątkiem transportu pacjenta wymagającego nagłej pomocy, co powinno nastąpić do najbliższej izby przyjęć lub szpitalnego oddziału ratunkowego).

Artykuł 7 Kodeksu Etyki Lekarskiej stanowi o tym, iż w szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz może nie podjąć się lub odstąpić od leczenia chorego, z wyjątkiem przypadków nie cierpiących zwłoki. Nie podejmując albo odstępując od leczenia lekarz winien wskazać choremu inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej. Przepisy prawa, jak i orzecznictwo nie wskazują na zamknięty katalog sytuacji w których możliwa jest odmowa, jest to zawsze zależne od okoliczności danej sytuacji i podstaw dla motywacji danego lekarza.

Kiedy można uznać, że odmowa udzielenia świadczenia pacjentowi, który nie zgodził się na przeprowadzenie testu na COVID-19 była zasadna?

Dla ustalenia czy prawo odmowy udzielenia świadczenia przez danego lekarza będąca wynikiem odmowy wykonania testu było zasadne z pewnością będzie miało znaczenie to, czy pacjent przy pierwszym kontakcie z lekarzem zdradzał objawy zakażenia COVID-19, jednakże nie będzie to jedynym istotnym czynnikiem. Innymi argumentami dla możliwości odmowy udzielenia świadczenia będzie możliwość zapewnienia pacjentowi, który nie poddał się testowi, miejsca izolacyjnego, a także stopień obciążenia danego oddziału, to jest liczby zajętych łóżek, etc. Należy wskazać, iż zgodnie z przyjętą praktyką, pacjenta który odmówił poddania się testowi na COVID-19 powinno traktować się jako osobę potencjalnie zakażoną, to jest poddać ją w czasie hospitalizacji izolacji, co stanowi niejako gwarancję bezpieczeństwa względem personelu jak i przede wszystkich innych pacjentów.

Lekarz względem przedstawianej problematyki winien kierować się przede wszystkim należytą starannością wobec zapewnienia bezpiecznego toku udzielania świadczeń opieki zdrowotnej zarówno przyjmowanemu pacjentowi jak i tym już przebywającym w podmiocie leczniczym. Ma to oczywiście charakter ocenny.

Należy przyznać, iż z uwagi na daleko idące konsekwencje w pierwszej kolejności personel winien mieć na celu zminimalizowanie ryzyka zakażeń, ilości zachorowań, chyba że zachodzi przesłanka uniemożliwiająca odmowę udzielenia świadczeń wobec pacjenta który z uwagi na swój stan zdrowia musi zostać natychmiastowo przyjęty, jednakże w takiej sytuacji powinny być zapewnione maksymalne warunki zachowania bezpieczeństwa.

Autor:

Radca prawny Patrycja Aleksandrowicz Okręgowa Izba Radców Prawnych w Kielcach

Może Cię zainteresować:

Czy pacjent ma prawo sprzeciwić się obecności studentów przy badaniu?
Jak osoba wykonująca zawód lekarza lub pielęgniarki / położnej powinna postąpić w przypadku zgubienia pieczątki?
Szczepienie nieletnich przeciw COVID-19 – zasady udzielania zgody na świadczenie
Dodatki COVID-owe dla personelu niemedycznego

Sprawdź pełną ofertę ubezpieczeń dla zawodów medycznych oraz ubezpieczenie na wypadek niezdolności do pracy.