data publikacji: 2023-03-07
W praktyce bardzo często pojawiają się pytania dotyczące tego, czy lekarz miał prawo zlecić pielęgniarce daną określoną czynność do wykonania, czy też w danym zakresie nie doszło do przekroczenia kompetencji, oraz czy każdorazowo pielęgniarka powinna wykonywać przekazane jej zlecenie, czy też i na jakiej ewentualnie podstawie ma prawo do odmowy jego wykonania.
Zacznijmy od podstawy prawnej.
Artykuł 6 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej stanowi, że:
Minister właściwy do spraw zdrowia, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych, określi, w drodze rozporządzenia:
1) rodzaj i zakres świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, które mogą być udzielane samodzielnie bez zlecenia lekarskiego przez pielęgniarkę i położną,
2) wykaz produktów leczniczych oraz środków pomocniczych, do stosowania których są uprawnione pielęgniarki i położne samodzielnie bez zlecenia lekarskiego,
3) rodzaje materiałów, które mogą być pobierane przez pielęgniarkę i położną do celów diagnostycznych samodzielnie bez zlecenia lekarskiego,
4) rodzaj i zakres medycznych czynności ratunkowych wykonywanych przez pielęgniarkę,
5) wykaz badań diagnostycznych do samodzielnego przeprowadzania przez pielęgniarkę i położną
- biorąc pod uwagę niezbędne kwalifikacje oraz wymagany zakres umiejętności i obowiązków.
Na powyższej podstawie wydano akt wykonawczy, to jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2017 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz. U. 2017, poz. 497), który reguluje:
1) rodzaj i zakres świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, które mogą być udzielane samodzielnie bez zlecenia lekarskiego przez pielęgniarkę i położną;
2) wykaz produktów leczniczych oraz środków pomocniczych, do stosowania których są uprawnione pielęgniarki i położne samodzielnie bez zlecenia lekarskiego;
3) rodzaje materiałów, które mogą być pobierane przez pielęgniarkę i położną do celów diagnostycznych samodzielnie bez zlecenia lekarskiego;
4) rodzaj i zakres medycznych czynności ratunkowych wykonywanych przez pielęgniarkę;
5) wykaz badań diagnostycznych do samodzielnego przeprowadzania przez pielęgniarkę i położną.
Wskazane Rozporządzenie Ministra Zdrowia reguluje zamknięty katalog czynności do których wykonywania jest uprawniona pielęgniarka bez zlecenia lekarskiego. Poniżej przedstawiam link do treści Rozporządzenia:
D2017000049701.pdf (dziennikustaw.gov.pl)
Poza powyższym, oczywistym jest (co wynika z ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej), że pielęgniarka jest uprawniona do sprawowania samodzielnej opieki pielęgnacyjnej nad pacjentem (i do planowania tej opieki również).
Z uwagi na zamknięty charakter katalogu czynności określonych na mocy przywoływanego Rozporządzenia wskazać należy, że każda inna czynność powinna wynikać ze zlecenia lekarskiego.
W kontekście powyższego należy nawiązać do jeszcze jednego aktu wykonawczego, a konkretnie Załącznika nr 4 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2017 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz. U. poz. 497), który normuje wykaz środków pomocniczych, do stosowania których są uprawnione pielęgniarki i położne samodzielnie bez zlecenia lekarskiego, i tak:
|
Powyżej zostały wykazane czynności, które mogą zostać wykonane samodzielnie bez zlecenia lekarskiego. Co za tym idzie, jak to było również powyżej wyartykułowane, każda inna czynność (zgodnie z kompetencjami) powinna być zlecana przez lekarza. Nie oznacza to jednak, że pielęgniarka zostaje pozbawiona swego rodzaju autonomii.
Podobnie bowiem na kształt tzw. klauzuli sumienia u lekarzy, tak i ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej wskazuje, że: Pielęgniarka i położna mogą odmówić wykonania zlecenia lekarskiego oraz wykonania innego świadczenia zdrowotnego niezgodnego z ich sumieniem lub z zakresem posiadanych kwalifikacji, podając niezwłocznie przyczynę odmowy na piśmie przełożonemu lub osobie zlecającej.
Kwestia wymogu aby odmowa wykonania zlecenia miała formę pisemną służy celom dowodowym.
Możliwość odmowy wykonania zlecenia lekarskiego w kontekście tego, czy była ona dopuszczalna nie może być oceniana w zakresie istnienia przesłanek racjonalności, rzeczowości, czy też zgodności z aktualną wiedzą medyczną.
Pielęgniarka zgodnie ze swoim sumieniem może na każdym etapie procesu udzielania świadczeń opieki zdrowotnej odmówić wykonania zlecenia lekarskiego. Jednakże odmowa ta powinna być dodatkowo oceniona pod względem możliwości skorzystania z tej instytucji w oparciu o zbadanie: sytuacji w jakiej znajdował się pacjent - czy nie było stanu zagrożenia życia oraz czy obiektywnie rzecz ujmując wykonania tego zlecenia lekarskiego mogła podjąć się inna osoba do tego uprawniona. W razie negatywnej oceny stanu faktycznego, przy uwzględnieniu tychże przesłanek, pielęgniarka może zostać pociągnięta do odpowiedzialności zawodowej, a nawet do rozważenia kwestia odpowiedzialności pracowniczej.
Zlecenia lekarskie, zgodnie z przepisami (jako warunek formalny) powinny być zapisane w dokumentacji medycznej, z tym jednak zastrzeżeniem, że nie dotyczy to zleceń wykonywanych w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego.
W przypadku uzasadnionych wątpliwości pielęgniarka i położna mają prawo domagać się od lekarza, który wydał zlecenie, by uzasadnił potrzebę jego wykonania.
Pielęgniarka i położna mają prawo do samodzielnego orzekania o rodzaju i zakresie świadczeń opiekuńczo-pielęgnacyjnych wykonywanych na rzecz pacjenta niezdolnego do samodzielnej egzystencji i samoopieki.
Radca prawny Patrycja Aleksandrowicz Okręgowa Izba Radców Prawnych w Kielcach
