data publikacji: 2023-11-24
Przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego wskazują na to, że przymus bezpośredni może być stosowany wobec pacjentów z zaburzeniami psychicznymi jedynie wtedy, gdy osoby te:
1) dopuszczają się zamachu przeciwko:
a) życiu lub zdrowiu własnemu lub innej osoby lub
b) bezpieczeństwu powszechnemu, lub
2) w sposób gwałtowny niszczą lub uszkadzają przedmioty znajdujące się w ich otoczeniu, lub
3) poważnie zakłócają lub uniemożliwiają funkcjonowanie zakładu leczniczego udzielającego świadczenia zdrowotnego w zakresie psychiatrycznej opieki zdrowotnej, innego zakładu leczniczego lub jednostki organizacyjnej pomocy społecznej.
Za osobę z zaburzeniami psychicznymi, w świetle definicji legalnej należy rozumieć osobę
sobie z zaburzeniami psychicznymi, odnosi się to do osoby:
a) chorej psychicznie (wykazującej zaburzenia psychotyczne),
b) upośledzonej umysłowo,
c) wykazującej inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoba ta wymaga świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym;
Stanowisko doktryny, wobec braku dodatkowych uregulowań chociażby w ustawie o działalności leczniczej, prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, czy też w ustawach zawodowych, wskazuje na dopuszczalność stosowania przymusu bezpośredniego (o ile oczywiście zaistnieją wyżej wymienione przesłanki) w oddziale innym, niż oddział psychiatryczny. Jest to również podyktowane celowością zapewnienia bezpieczeństwa nie tylko pacjentowi, lecz i również personelowi, a także i inny osobom przebywającym w danym oddziale.
W lipcu bieżącego roku Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do pismem do Ministra Zdrowia w sprawie stosowania środków przymusu bezpośredniego wobec osób na oddziałach niepsychiatrycznych.
Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał na kluczowe problemy związane z luką prawną względem oddziałów innych niż psychiatryczne, podkreślając że stosowanie środków przymusu bezpośredniego wobec osób na oddziałach niepsychiatrycznych wynika z tego m. in., że po zabiegach operacyjnych dochodzi do sytuacji, w których pacjent nie kontroluje swoich zachowań. Jednak wówczas, gdy przymus ten jest stosowany wobec osób, o których mowa w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego, istnieją ramy prawne określające dopuszczalne granice jego stosowania, obowiązek raportowania, maksymalny czas, w którym dana osoba może być unieruchomiona. Natomiast w innych przypadkach brak jest takich regulacji.
Całość wystąpienia: Stosowanie przymusu wobec pacjentów na oddziałach niepsychiatrycznych. Marcin Wiącek pisze do MZ (brpo.gov.pl)
Rzecznik Praw Pacjenta zakreślił niezwykle ważny problem, niestety na razie brak jest dalszych kroków ku legalizacji stosowania środków przymusu bezpośredniego w oddziałach inne niż psychiatryczne. Zwrócić należy uwagę również na to, że udokumentowanie zastosowania środka jest również ściśle uregulowane przepisami prawa. W tym zakresie zastosowanie znajdują przepisy Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2018 r. w sprawie stosowania przymusu bezpośredniego wobec osoby z zaburzeniami psychicznymi (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 731).
Załącznikiem do Rozporządzenia jest między innymi wzór Karty zastosowania przymusu bezpośredniego wobec osoby przebywającej w szpitalu psychiatrycznym, innym zakładzie leczniczym albo w jednostce organizacyjnej pomocy społecznej. Ze względu na lukę prawną, o której mowa w treści niniejszego artykułu, każde zastosowanie środka przymusu bezpośredniego, nawet w oddziale niepsychiatrycznym, wymaga uzupełnienia tejże karty.
Wobec braku odrębnych uregulowań należy zatem analogicznie, w każdym oddziale niepsychiatrycznym przestrzegać zasad dotyczących stosowania środków przymusu bezpośredniego uregulowanych na mocy Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego:
Art. 18a Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego
1. Zastosowanie przymusu bezpośredniego może nastąpić z użyciem więcej niż jednego środka spośród wymienionych w art. 3 pkt 6.
2. Osobie z zaburzeniami psychicznymi, wobec której jest stosowany przymus bezpośredni w formie unieruchomienia lub izolacji, należy odebrać przedmioty, które mogą być niebezpieczne dla życia lub zdrowia tej osoby albo innych osób, w szczególności: przedmioty ostre, okulary, protezy zębowe, pas, szelki, sznurowadła i źródła ognia.
3. Stan fizyczny osoby z zaburzeniami psychicznymi unieruchomionej lub izolowanej kontroluje pielęgniarka nie rzadziej niż co 15 minut, również w czasie snu tej osoby.
4. Przymus bezpośredni może trwać tylko do czasu ustania przyczyn jego zastosowania.
5. Zastosowanie przymusu bezpośredniego w formie unieruchomienia lub izolacji lekarz zleca na czas nie dłuższy niż 4 godziny.
6. Jeżeli nie jest możliwe uzyskanie natychmiastowej decyzji lekarza, o zastosowaniu przymusu bezpośredniego w formie unieruchomienia lub izolacji decyduje i nadzoruje osobiście jego wykonanie pielęgniarka, zawiadamiając o tym niezwłocznie lekarza. W przypadku gdy ustanie przyczyna zastosowania przymusu bezpośredniego i nadal nie jest możliwe uzyskanie decyzji lekarza, decyzję o zaprzestaniu stosowania przymusu bezpośredniego podejmuje pielęgniarka.
7. Lekarz, po uzyskaniu zawiadomienia, o którym mowa w ust. 6, przeprowadza badanie osoby z zaburzeniami psychicznymi oraz zatwierdza zastosowanie przymusu bezpośredniego zleconego przez pielęgniarkę albo nakazuje zaprzestanie jego stosowania.
8. Lekarz, po osobistym badaniu osoby z zaburzeniami psychicznymi, może przedłużyć stosowanie przymusu bezpośredniego w formie unieruchomienia lub izolacji na następne dwa okresy, z których każdy nie może trwać dłużej niż 6 godzin.
9. Po dwukrotnym przedłużeniu przez lekarza stosowania przymusu bezpośredniego w formie unieruchomienia lub izolacji dalsze przedłużenie jego stosowania na kolejne okresy, z których każdy nie może być dłuższy niż 6 godzin, jest dopuszczalne wyłącznie po każdorazowym osobistym badaniu osoby z zaburzeniami psychicznymi przez lekarza psychiatrę.
10. Przedłużenie stosowania przymusu bezpośredniego w formie unieruchomienia lub izolacji na każdy z kolejnych okresów, o których mowa w ust. 8 i 9, wymaga uzyskania opinii innego lekarza będącego lekarzem psychiatrą.
11. Po upływie 24 godzin stosowania przymusu bezpośredniego w formie unieruchomienia lub izolacji lekarz powiadamia o jego stosowaniu ordynatora (lekarza kierującego oddziałem albo jednostką lub komórką organizacyjną, w której zastosowano przymus bezpośredni).
Doświadczenie życiowe wskazuje, że przypadków i sytuacji wymagających zastosowania środków przymusu bezpośredniego jest bardzo dużo. W tym obszarze kluczowymi zakresami pozostają punkty niesienia pierwszej pomocy – izby przyjęć, czy też szpitalne oddziały ratunkowe. Ze względu na przyjmowanie pacjentów będących pod wpływem środków psychotropowych, czy też nadużywających alkoholu niewyobrażalnym staje się, aby personel nie mógł zastosować środków przymusu bezpośredniego. Jest to również ważne z optyki zapewnienia pacjentowi dostępu do świadczeń zdrowotnych, bowiem zdarzają się przypadki, kiedy od zastosowania tychże środków uzależnione jest udzielenie świadczeń zdrowotnych i wykonanie niezbędnych procedur.
Dlatego też tak ważnym, również dla pewnego rodzaju legalizacji działań personelu, jest to aby Ustawodawca pochylił się nad problemem zasygnalizowanym przez Rzecznika Praw Obywatelskich.
Radca prawny Patrycja Aleksandrowicz Okręgowa Izba Radców Prawnych w Kielcach
+48 56 642 41 82
